نظر به اهمیت
شرکت های تجارتی و اثراتی که بر آن مترتب است ، من جمله داشتن
شخصیت حقوقی ، دولت حتی المقدور در تشکیل آنها نظارت نماید تا وسیله برای سوء استفاده نباشد.
طفلی که از مادر متولد می شود ، هزاران وسیله در طبیعت موجود است که برای رشد و نمو از آن استفاد می کند و در حقیقت این عوامل برای این به وجود آمده که طفل پرورش یافته و بزرگ شود تا به مر حله بلوغ برسد. چنین شخصی که هزاران عوامل در تربیت او هر یک دخالت کرده یا کوشش نموده اند تا بتواند در جامعه به وظیفه خود عمل کند ، می توان گفت که شخصاً و بدون اتکاء به دیگری اقلاً قادر به رفع احتیاج خود خواهد بود . بنابراین قانون برای او وظایف و تکالفی معین کرده است که حقاً قادر به انجام آن است.
با این تفصیل به وجود آوردن یک شخصیت حقوقی که مانند شخص بالغ و عاقل می تواند
معاملاتی انجام و به عملیات مهم تجارتی مبادرت کند و حتی دارای حقوق و تکالفی باشد ، چگونه بدون مراقبت مقامی که جامعه به وسیله وضع قانون تعیین کرده است امکان پذیر خواهد بود.
قانون مقررات زیادی برای
شر کت های تجارتی وضع نموده که رعایت آنها هر یک به نوبه خود لازم است و ما آنها را بیان کردیم ولی یک رسیدگی و بازرسی کلی و دقیق در ابتدای تأسیس شرکت لازم است تا معلوم شود وجود آوردن این
شخصیت حقوقی ، با رعایت مقرراتی است که وضع شده یا خیر و آن ثبت شرکت ها است.
ثبت شرکت نه تنها وسیله ای است که دولت مقررات
شرکت های تجارتی را کنترل می نماید، بلکه فوائد مهم دیگری هم دارد که از لحاظ شرکاء شرکت و مراجعین آن دارای اهمیت بسیاری است و آنها مختصراً عبار تند از :
1- هرگاه شرکت به ثبت برسد ، قراردادهای منعقده بین شرکاء رسمی بوده و بعدها هیچ یک نمی توانند مانند اسناد غیر رسمی از وجود
شرکتنامه و
اساسنامه و سایر تصمیماتی که به ثبت می رسد اظهار بی اطلاعی نموده و یا به ایراداتی که درباره اسناد غیر رسمی ممکن است وارد نمود استناد نماید.
2- ثبت شرکت ازلحاظ معامله کنندگان با شرکت در درجه ای از اهمیت است که بدون مراجعه به آن اغلب نمی توانند معامله کنند. زیرا کسی که قرارداد مهمی با شرکت منعقد می نماید یا معامله مهمی انجام می دهد باید بداند که سرمایه شرکت تا چه اندازه است و اختیار مدیران شرکت تا چه حدود بوده و بالاخره قدرت و توانائی این
شخصیت حقوقی به چه میزان است. مواد مهم و لازم هر شرکت در جرائد کثیرالا نتشار آگهی می شود تا همه از آن مستحضر باشند ، علاوه بر آن ، به نحوی که در اغلب ممالک معمول است هر شخص خارجی ولو این که ظاهراً ذینفغ نباشد می تواند به پر ونده ای که برای ثبت شرکت تشکیل شده مراجعه و از محتویات آن اطلاع حاصل کند. در کشور ما این قسمت ضمن آئین نامه مصوبه خرداد 1310 ومقررات 10 اسفند 1327 وزارت دادگستری مقرر گردیده «مراجعه و به دفاتر ثبت شر کت ها اعم از ایرانی و خارجی برای عموم آزاد و هر یک ذینفی می تواند از مندرجات آن سواد مصدق تحصیل کند».
3- همانطور که فوقاً ذکر شد ثبت نمودن شرکت نیز نوعی رسیدگی است که متصدیان امر انجام می دهندتا معلوم شود آیا برای به وجود آوردن این
شخصیت حقوقی دقت های لازمه شده و مقررات رعایت گردیده یا خیر ؟
در قانون تجارت سابق مصوب سال 1303- 1304 مقرراتی راجع به ثبت شرکت ها وضع شده بود که مربوط به شرکت های داخلی بوده و نامی از شرکت های خارجی برده نشده بود.
شر کت های خارجی شرکت هائی هستند که در ممالک خارج تشکیل و به وسیله تأسیس شعبه در ایران به امر تجارت اشتغال دار ند.
چون شرکت های مزبور هم می بایستی از لحاظ رعایت نظم در تحت نظارت دولت بوده و به ثبت برسند. قانون ثبت شرکت ها در تاریخ 18 خرداد 1310 تصویب ، و شرکت های خارجی به موجب آن ملزم به ثبت گردیدند و برای ثبت شرکت های داخلی هم مقرراتی اضافه گردید. در قانون تجارت مصوب سال 1311 و مخصوصاً در مواد الحاقی به قانون تجارت مصوب1347 موادی راجع به ثبت شرکت ها وضع شده که عدم رعایت آن موجب بطلان شرکت یا عملیات آن خواهد بود.
به موجب ماده 195 قانون تجارت «ثبت کلیه شرکت های مذکور در این قانون الزامی و تابع مقررات قانونی ثبت شرکت ها است». تر تیب اجرای آن به عهده وزارت دادگستری محول شده که ضمن تنظیم آئین نامه لازم معلوم نماید. وزارت داد گستری در آئین نامه مصوبه 2 خرداد 1310 در اجرای قانون ثبت شرکت ها و آئین نامه مصوب اردیبهشت 1311 در اجرای قانون تجارت و سایر موادی که بعداً اضافه شده ترتیب ثبت شرکت ها را تعیین نموده است.
شرکت های تجارتی که باید به ثبت برسند سه قسم اند:
- شرکت های داخلی
- شرکت های خارجی
- شرکت های بیمه.
ثبت شرکت های داخلی
به موجب مقررات مورخه 10 اسفند1327 وزارت دادگستری ، شرکت های داخلی در
تهران در اداره ثبت شرکت ها و در شهرستان ها در اداره یا دایره یا شعبه ثبتی که شرکت در حوزه آن واقع است باید به ثبت برسند. طبق ماده 197 قانون تجارت «در ظرف ماه اول تشکیل هر شرکت خلاصه شرکتنامه ها و منضمات آن طبق آئین نامه وزارت دادگستری اعلان خواهد شد ». بنابر این عبارت ماده مزبور دستوری است تلویحی برای این که در ظرف ماه اول تشکیل شرکت ، هر شرکت تجاری باید به ثبت برسد تا خلاصه آن قابل انتشار و آگهی باشد.
قانون مراجعه برای ثبت شرکت را در ظرف اولین ماه تشکیل به قدری اهمیت داده که عدم اقدام به آن موجب بطلان عملیات شرکت خواهد بود. به این معنی که پس از گذشتن یک ماه وعدم مراجعه به ثبت هر ذینفع می تواند به دادگاه مراجعه وابطال عملیاتی که بعد از یک ماه اول واقع شده تقاضا نماید ، بدون این که بطلان به نفع خود استفاده کند (ماده 198).
درباره ثبت
شرکت های سهامی به شرحی که گذشت مقررات مخصوصی وجود دارد که رعایت آنها الزامی است .
عمل ثبت
در ثبت شرکت های داخلی باید سه عمل انجام گیرد:
1- ثبت شرکتنامه
به جز شرکت های سهامی که احتیاجی به تظیم
شرکتنامه ندارند بقیه
شرکت های تجارتی همان طور که تذکر داده شد احتیاج به شرکتنامه دارد.
به موجب ماده 47 قانون ثبت اسناد واملاک شرکتنامه باید در دفتر اسناد رسمی به ثبت برسد ، و الا طبق دستور ماده48 همان قانون در هیچ یک از ادارات و محاکم پذیرفته نخواهد شد. چون ثبت شرکتنامه در دفاتر اسناد رسمی با وجود ثبت خود شرکت در اداره ثبت ، موجب پیچیدگی کار می شود ، از این جهت به موجب مقررات مورخه 10 اسفند 1327 وزارت دادگستری به دوائر ثبت شرکت ها در مرکز و شهرستان ها اجازه ثبت
شرکتنامه داده شده و در حقیقت دفتر ثبت شرکتنامه در این مورد به منزله دفتر اسناد رسمی می باشد. پس از ثبت شرکتنامه...رسمیت یافتن آن بین شرکاء است که در دفتر جداگانه به عمل می آید و شرکاء تماماً ذیل ثبت را امضاء و مطابقت ثبت را با اصل شرکتنامه تصدیق خواهند نمود.
2- ثبت شرکت
ثبت شرکت غیر از ثبت
شرکتنامه است ، عمل و دفاتر آن نیز جدا است. متصدی مربوطه پس از ثبت شدن شرکتنامه و رسیدگی به مدارک و سوابقی که از طرف مدیر شرکت ضمن تقاضانامه به عمل می آید در دفتری که به جهت این موضوع تخصیص داده شده ذیل شماره ردیفی که برای شرکت ها معین می شود خلاصه مفاد شرکتنامه و
اساسنامه را در ستون های آن ثبت و برای هر شرکت یک صفحه مترادف تخصیص می دهد.
3- انتشار خلاصه شرکتنامه
اداره یا دائره ای که به ثبت شرکت مبادرت نموده باید خلاصه ای از شرکتنامه و منضمات آن را در ظرف ماه اول تشکیل شرکت در روزنامه رسمی نظارت دادگستری ویکی از جراید کثیرالانتشار به خرج شرکت به طریق اعلان انتشار دهد وخلاصه مزبور متضمن نکات زیراست:
1- شماره های که جهت ثبت شرکت در نظر گرفته شده و تاریخ ثبت آن ومحل و اقامتگاه شرکت ، با تعیین نام ونوع آن وموضوع شرکت.
2- مقدار
سرمایه (با تشخیص این که چه مقدار پرداخته وچه مقدار تعهد شده).
3- اسامی مدیر یا مدیران.
4- تاریخ آغاز و ختم شرکت در صورتی که برای مدت محدود تشکیل شده باشد.
5- در
شرکت های تضامنی و شرکت مختلط علاوه بر نکات فوق باید اسم تمام شرکاء ضامن نیز منتشر شود.
در
شرکت های سهامی موارد دیگری که قبلاً تذکر داده شده د ر آگهی قید می شود.
شعبه شرکت
هرگاه شرکت در چندین حوزه ثبتی شعبه داشته باشد انتشار خلاصه شرکت به نحوی که برای خود شرکت مقرر است در محل شعبه نیز باید به عمل آید ، و برای انجام این مقصود مقامی که خود شرکت در آنجا به ثبت رسیده است با ید سواد مصدق از تقاضانامه و منضمات آن را به ثبت اسناد محل وقوع شعبه ارسال دارد تا اقدام به انتشار نماید (ماده8 آئین نامه).
ثبت شعبه شرکت در دو حال است: نخست این که در موقع ثبت خود شرکت است در این صورت ضمن انتشار خلاصه شرکت نامه ، محل شعبه شرکت در آگهی باید ذکر و آگهی مذبور برای انتشار در جراید محلی ضمن رونویس تقاضانامه و منضمات آن به اداره ثبتی که شعبه شرکت در آنجا واقع است فرستاده شود. دیگر این که پس از ثبت شرکت مبادرت به افتتاح شرکت می شود. در این حال شعبه شرکت مانند تغییرات که بعداً در شرکت واقع گردد ذیل ثبت شرکت به ثبت رسیده و آگهی می شود سپس آگهی مزبور و رونویس تقاضانامه و منضمات به ثبت محل فرستاده می شود. در هر حال مدیر شعبه و یا کسی که از طرف شرکت در شعبه مزبور حق امضاء دارد یعنی امضاء او برای شرکت الزام آور استباید معرفی و آگهی شود.
تغییرات
«در هر موقع که تصمیماتی راجع به تمدید مدت شرکت زائد بر مدت مقرر یا انحلال شرکت قبل از مدت معینه یا تغییر در کیفیت تفریح حساب یا تغییر اسم شرکت یا تبدیل دیگر در
اساسنامه یا تبدیل و یا خروج بعضی از شرکاء ضامن از شرکت اتخاذ شود و همچنین موقعی که مدیر یا مدیران شرکت تغییر می یابد ...مقررات راجع به ثبت و انتشار یابد در تغییرات حاصله رعایت شود» و همچنین موقعی که به واسطه ضررهای وارده نصف
سرمایه شرکت های سهامی از بین می رود به همان ترتیب باید ثبت و آگهی شود .
کیفیت ثبت تغییرات به این طریق است: که پس از ارائه مدارک آن که غالباً به موجب تصمیمات مجمع عمومی از شرکت های سهامی است و یا به اتفاق شرکاء در سایر شرکت ها به نحوی که در فصول قبل ذکر شد ، و رسیدگی به صحت و سقم آن در صورتی که مطابق قانون باشد هر تغییر در ذیل ثبت بدوی به ثبت رسیده و خلاصه آن نشر می شود.
همچنین ببینید: