مشخصات
تیره شمعدانی (Geraniaceae) گیاهانی علفی ، یکساله یا چندساله و پایا هستند. به ندریت برخی از آنها (به جز پلارگونیوم) به صورت بوته‌های پیچان با ساقه گوشتی وجود دارند. برگها منفرد یا متقابل ، غالبا گوشوارک‌دار ، پهنک برگهات همیشه منقسم ، دارای بریدگی‌های بسیار ، بطور کلی پنجه‌ای و پوشیده از کرکهای غده‌ای و اسانس‌دار هستند.
گل آذین گرزن دوسویه است ولی بر اثر رشد نکردن برخی از غنچه‌ها در انتهای دو شاخه گرزن فقط به دو گل کاهش می‌یابد.
گلها پنج پر ، دوجنسه ، معمولا نظیر ژرانیوم منظم‌اند و یا کاسه آنها مانند
پلارگونیوم که کاسبرگ خلفی آن رشد بیشتری دارد و به مهمیزی چسبیده به دمگل تبدیل می‌شود نامنظم است. جام گل معمولا همانند ژرانیوم دارای دو گلبرگ خلفی رشد یافته و غالبا در لبه‌ها واجد بریدگیهایی هلالی و کنگره‌ای شکل و یا دارای دو لبه شکاف‌دار است.
نافه از 10 پرچم دیپلوستمون آزاد تشکیل شده و هر یک در قاعده دارای غده است. تعداد
پرچمها در جنسهای مختلف متفاوت است.
مثلا در ژرانیوم 10 ، در پلارگونیوم 7 ودر ارودیوم 5 پرچم وجود دارد. مادگی نیز معمولا همان تیپ ژرانیوم را دارد و در آن پنج برچه دو تخمکی ، خامه و تخمدان واحدی را تشکیل می‌دهند که در هر خانه آن دو تخمک اپی‌تروپ آویخته و واقع بر روی هم ، یکی کوچک و دیگری بسیار بزرگ ، یافت می‌شود. از دو تخمک مزبور فقط تخمک بزرگتر می‌تواند رشد کند و تنها دانه درون
خانه تخمدان را بوجود آورد.
شرح جنسها
جنس بیه برس تثینیا
گیاهانی علفی ، پایا ، دارای ریشه ضخیم و ستبر و ساقه‌ای کلفت با شیارهای طولی فراوان و پوشیده از برجستگیهای غده مانندند. برگها سبز و دارای 2 تا 3 بار تقسیمات شانه‌ای با قطعات خطی نوک تیزند. گلها منظم ، زرد یا سفید و یا سفید زردفام ، شامل 5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ ، 10 پرچم بارور و برچه‌هایی چین‌خورده و غیر ممتد روی خامه و مریکارپ‌هایی فاقد منقار به شکل تار هستند. این جنس 2 گونه دارد که در دامنه‌های البرز ، اطراف تهران ، آذربایجان و جنوب ایران می‌رویند.
جنس مونسانیا
گیاهانی علفی ، یکساله یا پایا و مشابه جنس ارودیوم با گلهای منظم هستند. کاسبرگها یک شکل ، گلبرگها همسان و غیر منقسم‌اند و به زودی پژمرده و خشک می‌شوند و با 5 غده روی نهنج بطور متناوب قرار می‌گیرند. پرچمها 15 عدد ، همگی بارور ، به شکل حلقه‌ای در پایین بهم چسبیده و در بالا به صورت 5دسته متقابل با گلبرگها قرار دارند. داخل خامه کرک‌دار است، مریکاریها ناشکوفا هستند و هنگام رسیدن به علت کشش در دو جهت بالا و پایین به صورت بخشهای جداری از یکدیگر جدا شده و لوله می‌شوند. این جنس 2 گونه دارد که یکی در سواحل جنوبی و دیگری در بلوچستان می‌روید.
جنس شمعدانی (پلارگونیوم)
گیاهانی هستند با خاستگاه آفریقایی و استرالیایی. بعضی گونه‌های آن در شمال آمریکا و استرالیا انتشار دارند و عده‌ای نیز به مناطق مدیترانه‌ای وارد شده‌اند. گونه‌های مختلفی نیز به صورت گیاهان زینتی در پارکها کاشته می‌شوند که باغبانان معمولا آن را ، به جای پلارگونیوم و به غلط ،
ژرانیوم می‌نامند. گلها در این جنس کاملا صفات ویژه خود را دارند و در بخشی از
نهنج آنها که با سطح پشتی گل ارتباط دارد منفذ و دهانه‌ای یافت می‌شود که آغاز حفره‌ای ممتد و لوله‌ای شکل در داخل دمگل است و در واقع جانشین دیسک به شمار می‌رود.
گلبرگهای جلویی معمولا از دیگر گلبرگها رشد بیشتری دارند و از 10 پرچم که در قاعده بهم پیوسته‌اند فقط 7 پرچم زایاست. کاسه شامل کاسبرگهایی است که در پایین بهم پیوسته‌اند و قطعه عقبی آن به صورت مهمیز با دمگل متحد می‌شود و حفره لوله مانند درون دمگل را بوجود می‌آورد. خامه گوشتی است و هنگام رسیدن میوه از بالا به پایین خم می‌شود. میوه این گیاهان مشابه میوه جنس ارودیوم است. از دیرباز گونه‌ای از آن به نام
شمعدانی (پلارگونیوم زوناله) با واریته‌های گوناگون و به رنگهای مختلف به عنوان گیاه زینتی در بیشتر نقاط ایران کاشته می‌شود.
انتخاب نام شمعدانی برای این گیاهان بیشتر مربوط به شکل میوه آنهاست که در داخل کاسبرگهای پایا و روی دمگلهای بلند و در انتهای دمگل مشترک به صورت شمعدان چند شاخه قرار می‌گیرند. به تازگی گونه‌ای از این جنس به نام
پلارگونیوم کرسه تورم در دره قاسملوی ارومیه گزارش شده است.
جنس ژرانیوم
گیاهانی علفی ، با گونه‌های فراوان هستند که تقریبا همه آنها در نیمکره شمالی تا مرز مناطق گرمسیری انتشار دارند. پهنک برگها دارای بریدگی‌های کم و بیش عمیق با رگبرگهای پنجه‌ای و متصل به دمبرگی نسبتا بلند است. گلها منظم ، منفرد ، یا دو بدو مجتمع‌اند و پرچمهایی دارند که همه بارور و در قاعده بهم پیوسته‌اند.
مریکارپها ، پس از آنکه بوسیله تار یا منقار حاصل از امتداد جدار برچه بر روی خامه که نسبت به
خشکی و رطوبت هوا احساس است از هم جدا شدند، به انتهای خامه چسبیده باقی می‌مانند و به خلاف جنس قبلی ، هیچگاه به شکل فنر لوله نمی‌شوند. گیاهان این جنس یکساله یا پایا ، دارای گلهایی نسبتا درشت به رنگهای صورتی ، سرخ ، بنفش و یا رنگهای حد واسط آنها هستند. این جنس تقریبا در تمام نقاط ایران بیش از 23 گونه دارد.
جنس ارودیوم
گلهای این جنس تقریبا منظم یا اندکی نامنظم ، دارای گلبرگهایی تقریبا ناهمسان و 10 پرچم هستند که 5 پرچم بارور آن با 5 پرچم دیگر که سترون و دارای میله‌های بدون بساک‌اند بطور متناوب قرار می‌گیرند. مریکارپها ، که ناشکوفا هستند، از محور ستونک خامه‌ای کاملا جدا می‌گردند و به شدت به دور خود تابیده و لوله می‌شوند. اکثر این گیاهان یکساله‌اند و به رنگهای صورتی ، سرخ یا بنفش یافت می‌شوند. این جنس در نقاط مختلف ایران بیش از 14 گونه دارد.
مباحث مرتبط با عنوان
