تسخیر قشم و هرمز
«1021 - 1031 ق / 1612 - 1622 م»
از سال 1009 ق / 1600 م که
بحرین به دست ایران افتاد، الله وردى خان چون مىدانست که پرتغالیها هنوز از فکر تسخیر مجدد بحرین دست برنداشتهاند، پیوسته با تعرض به بندر
جرون و قلاع و بنادر دیگر اطراف باب هرمز که در تصرف پرتغالیها بود، خاطر ایشان را پیوسته متوجه این سمت مىساخت. وى همچنین به منظور ایجاد مرکزى نظامىبراى این تهاجمات ایذایى، در نزدیکى قلعه مستحکم جرون، قلعهاى به نام عباسى ساخت و از آن مرکز دائما" حملات خود را بر علیه پرتغالیها سامان مىداد.
پادشاه
اسپانیا -
فیلیپ سوم - که در این تاریخ بر پرتغال هم سلطنت و استیلا داشت، سفیرى با هدایاى بسیار به خدمت شاه عباس فرستاد و از او خواهش کرد که بحرین را به عمال شرکت پرتغالى
هند واگذارد و از محاصره جرون هم دست بردارد. فرستادگان فیلیپ سوم در 1011 ق / 1602 م در مشهد به حضور پادشاه صفوى رسیند. شاه عباس که در این ایام، در صدد اتحاد با ممالک عیسوى بر ضد عثمانى بود، فرستادگان فیلیپ را به گرمىپذیرفت و به الله وردى خان دستور داد که از محاصره جرون دست بردارد و عمال ایرانى، بحرین را به پرتغالیها بدهند، اما ظاهرا" در این مورد اخیر پافشارى نکرد و حاکم بحرین هم پرتغالیها را به بحرین راه نداد.
فیلیپ سوم، بار دیگر در 1017 ق / 1608 م، سفیر سابق خود را به دربار ایران فرستاد و از این که گماشتگان شاه در بحرین، از ورود پرتغالیها به جزیره مخالفت مىکنند، شکایت نمود. شاه عباس در پاسخ فیلیپ، نامهاى ملاطفت آمیز نوشت، اما ابدا" حرفى از بحرین به میان نیاورد.
لشکرکشی امام قلی خان به جرون 1021 ق
در 1021 ق / 1612 م، الله وردى خان، پسر خود امام قلى خان را به تسخیر جرون فرستاد، لیکن امام قلى، توفیقى در تسخیر این منطقه به دست نیاورد. در همین سال، امیرالامراى فارس درگذشت و امام قلى خان به جاى پدر بیگلربیگى فارس شد. امام قلى بار دیگر در 1023 ق / 1614 م به جرون لشکر کشید و این بار آن دیار را فتح و قلعه پرتغالى آنجا را خراب کرد و به جاى آن در نزدیکى قلعه عباسى، بندر جدیدى ساخت که آن را بندر عباس نامیدند.
تصمیم شاه عباس در کوتاه کردن دست پرتغالیها 1023 ق
شاه عباس که از 1017 تا 1021 ق / 1608 تا 1612 م، از اعزام سفیران خود و اتحاد با اروپا علیه عثمانى نتیجهاى نگرفت، مصمم شد که دست پرتغالیها را از جزایر و سواحل خلیج کوتاه سازد که حمله امام قلى خان به جرون در تعقیب همین سیاست بود. در اوایل 1023 ق / فوریه 1614 م، فیلیپ سوم، بار دیگر سفیرى تازه به ایران فرستاد و مجددا" با وعده مساعدت به ایران در جنگ با عثمانى، استرداد بحرین و جرون را خواستار شد. شاه عباس که از وعدههاى فیلیپ سوم خسته شده بود، به پادشاه اسپانیا پیغام داد که جرون جزء خاک ایران است و بحرین را هم سپاهیان ایران از امیر هرمز گرفتهاند؛ چون شاه عباس در این هنگام با نمایندگان شرکت تجارى
انگلیسى در هند مشغول مذاکراتى براى اعطاى امتیازات بازرگانى بود و به یارى نیروى دریایى آن شرکت اطمینان حاصل کرده بود، سفیر فیلیپ سوم را دست خالى باز گرداند. این اقدام شاه، قطع روابط سیاسى ایران و اسپانیا را به دنبال داشت.
کشتیهاى هند شرقى انگلیس در 1030 ق / 1621 م در بندر جاسک، پرتغالیها را شکست سختى دادند و این واقعه، وهنى بزرگ به عظمت نیروى دریایى پرتغال در
خلیج فارس بود. در این ایام، امام قلى خان، به دستور شاه، با نمایندگان شرکت انگلیسى باب مذاکرات را گشود و از ایشان براى حمله به جزیره قشم و هرمز یارى خواست. نمایندگان شرکت مزبور تا یک سال زیر بار قبول این همکارى نرفتند، چه از سویى بیم آن داشتند که حریف نیرویى چون پرتغالیها نشوند؛ و از سوى دیگر، چون دو کشور اسپانیا و انگلیس روابط دوستانه داشتند، بى اجازه دربار لندن نمىتوانستند به چنین حرکتى دست زنند که احتمال تخریب مناسبات بین دو قدرت اروپایى را در پى داشت. عاقبت امام قلى خان، شرکت هند انگلیس را در صورت عدم همکارى به ضبط و مصادره تمامىاموال و کالاهاى تجارى متعلق به این شرکت در سواحل خلیج فارس تهدید کرد. بالاخره، نمایندگان شرکت در
میناب با امام قلى خان، عهدنامهاى بستند و مقرر شد که ایرانیها از خشکى و انگلیسیها از دریا به قشم و هرمز حمله کنند و پس از فتح، غنایم را به تساوى تقسیم نمایند. مخارج کشتیها و نیازهاى لجستیکى را دو طرف نصف به نصف بپردازند و از اسراء، مسلمین به ایرانیها و عیسویان - به استثناى حاکم هرمز که باید به ایران سپرده شود - به انگلیسیها واگذار گردد. حاصل گمرک هرمز هم بین دو طرف تقسیم و اجناسی که انگلیسیها براى شاه و والى فارس وارد مىکنند از پرداخت حقوق گمرکى معاف باشد.
لشکرکشی امام قلی خان به قشم و هرمز _1031 ق
پس از عقد این قرارداد، امام قلى خان ابتدا به قشم حمله برد و با تصرف آنجا راه آب شیرین را بر روى پرتغالیهاى ساکن هرمز بست. سپس عامل
عمان را بر ضد پرتغالیها تحریک نمود. با فتح قشم، قوى متحد ایران و انگلیس در 27 ربیع الثانى 1031 ق / 10 مارس 1622 به محاصره قلعه هرمز پرداختند و سرانجام آنجا را در 10 جمادى الثانى / 22 آوریل همان سال فتح کردند. سه هزار اسیر پرتغالى به دست انگلیسیها افتاد و تعدادى اسیر غیر عیسوى به دست ایرانیان. امام قلى خان، دستور داد تمامىاسرا را سر بریدند و سرهاى آنها را به نزد شاه عباس فرستاد.
با فتح هرمز، هم بزرگترین و مستحکمترین پایگاه پرتغالیها در خلیج فارس، پس از یک صد سال از دست ایشان بیرون رفت و هم سلسله امیران محلى هرمز که از چند سده پیش، در هرموز قدیم «میناب کنونى» و هرموز جدید «
جزیره هرمز کنونى» و
سواحل موغستان و عمان گاهى به استقلال و زمانى تحت امر ایران و برخى اوقات تحت حمایت بیگانگان امارت مىکردند، برافتاد.
تصمیم امام قلی خان برای تصرف عمان و مسقط
پس از فتح هرمز، امام قلى خان مىخواست عمان و مسقط را هم از کف پرتغالیها بیرون آورد،مسلمین آن دیار را هم از شر تعدیات جابرانه خارجیان رهایى بخشد؛ به همین نیت، براى جلب نظر انگلیسیها، با نمایندگان شرکت هند شرقى به مذاکره پرداخت؛ اما انگلیسیها که از فتح هرمز طرفى نبستند و امتیازى به دست نیاوردند، از کمک و همکارى سر باز زدند، و در مقابل از امام قلى خان خواستند که تمام جزیره هرمز و نصف عایدات گمرکى آنجا را به علاوه اجازه داشتن چهار ناو جنگى در خلیج فارس به ایشان واگذار کند. امام قلى خان که نمىخواست هرمز بار دیگر به دست بیگانگان افتد، زیر بار قبول این پیشنهاد نرفت؛ در عین حال اجراى نقشه تسخیر مسقط و عمان هم به سبب ضعف نیروى دریایى ایران، پیشرفتى نکرد. در مقابل پرتغالیها هر چه کوشش کردند که هرمز را پس بگیرند، توفیق نیافتند تا آنکه در 1034 ق /5-1624 م با شاه عباس صلح نمودند و از جمیع متصرفات سابق خود چشم پوشى کردند. شاه عباس هم که نمىخواست روابط ایران و اسپانیا و پرتغال تیره شود، به پرتغالیها اجازه داد تا در بحرین به صید مروارید بپردازند و در بندر گنگ در شمال شرقى لنگه براى خود قلعه و دارالتجاره بسازند.
