بصره از شهرهای بزرگ، معروف و تجاری
عراق، و نخستین شهر عراقی بود که در
عهد اسلامی به دست
عقبه بن غزوان و با برنامه‌ریزی
ابوالحربا عاصم بن دلف در سال 15 قمری بنا گشت.
مردم بصره در آغاز خلافت
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، از پیروان
عثمان بن عفان، خلیفه سوم، و از مخالفان امام علی علیه السلام بودند. از این جهت
طلحه و
زبیر و
عایشه به بصره پناه بردند و توانستند مردم بصره را علیه امام بشورانند؛ که در نتیجه
جنگ جمل در سال 36 در حوالی همین شهر به راه افتاد.
در پایان جنگ جمل حضرت علی علیه السلام وارد بصره شد و در اجتماع عظیم بصریان در مسجد جامع این شهر سخنرانی فرمود. امام در آن خطبه اهل بصره را به شدت سرزنش کرد و آنان را بقایای
ثمود خواند.
این سخنان و خطبه‌های تند دیگر امام، وجدان مردم بصره را بیدار کرد و طولی نکشید که بصره به یکی از مهم‌ترین مراکز
شیعه تبدیل شد. از آن تاریخ تا سال 45 قمری، بصره یکی از کانون‌های قیام شیعیان علیه بنی‌امیه بود. ولی در سال 45 قمری که
زیاد بن ابیه از سوی
معاویه والی بصره شد، کشتار فجیع و تکان‌دهنده‌ای بین علویین و شیعیان به راه انداخت و بصره را تحت نفوذ کامل امویان در آورد. بصره از آن پس نیز دستخوش دگرگونی‌های زیادی شد.
این شهر غیر از واقعه جمل و فاجعه کشتار ابن زیاد، حوادث فراوان دیگری نیز به خود دید که از جمله آنها می‌توان به قیام
ابراهیم بن عبدالله بن حسن بن علی علیه السلام اشاره کرد.
این قیام که در سال 144 قمری روی داد به شهادت ابراهیم و تخریب سه هزار خانه و قطع صد هزار اصله نخل متعلق به علویان و شیعیان بصره انجامید. این جنایات توسط بنی عباس جهت انتقام از علویان صورت گرفت.
در روایات مربوط به آخر الزمان، از غرق شدن کامل شهر بصره و عدم همراهی مردم این شهر با
حضرت مهدی علیه السلام خبر داده شده است.
منابع:
دایرةالمعارف تشیع ج 3، المعارف و المعاریف ج 1، دایرةالمعارف الشیعه العامه ج 6
