مقدمه
نشخوارکنندگانی هستند با اندازه متوسط که در
کوهستانها زندگی می‌کنند. نرها در زیر چانه دارای یک دسته موی بلند ریش مانند هستند. دم کوتاه است ولی طول آن با موهای انتهایی از طول گوش بیشتر است. شاخ در نرهای بالغ خیلی بلند و به شکل خنجری یا مارپیج است. ماده‌ها دارای شاخ هستند ولی شاخ در آنها خیلی از نرها کوچکتر است. بز کوهی که نر آن در ایران به
کل و پازون معروف است بوسیله داشتن شاخ بلند شمشیری شکل کاملا مشخص است. نرها بزرگتر از ماده‌ها هستند.
مشخصات ظاهری
موهای بدن بطور کلی زبر و کوتاه هستند و در نرها در پایین چانه دسته‌ای از موهای بلند ریش مانند روئیده است. همچنین در پشت بدن در طول خط طولی تیره پشت از شانه تا حدود دم موها بلند شده و به صورت تیغه‌ای درآمده‌اند. دم کوتاه است و طول آن با موهای انتهایی کمی بیشتر از طول گوش است. پاها قوی و سم نسبتا پهن است. ماده‌ها بدون ریش هستند و شاخ در آنها کوتاه است و طول آن معمولا کمتر از 20 سانتیمتر است. نرها شاخ بلند و زیبایی دارند که مانند شمشیر خمیده به طرف عقب متمایل شده‌اند. قاعده شاخها در روی جمجمه خیلی بهم نزدیک شده‌اند ولی بقیه شاخ به تدریج از هم دور شده و در نوک کاملا از هم فاصل بیشتری پیدا می‌کنند.
رنگ بدن در پایین گونه‌ها و پهلوهای گردن و پهلوهای بدن نخودی خاکستری که در روی رانها و پاهای جلو تیره‌تر متمایل به قهوه‌ای می‌شود. ریش بلند و سیاهرنگ و یک خط قهوه‌ای تیره رنگ در خط میانی پشت در عقب سرازبین گوشها تا نزدیک دم وجود دارد و همچنین نوار عرضی تیره‌ای به همین رنگ در روی شانه به طرف پهلوها و پایین سینه ادامه دارد. پوزه در بالای سوراخهای بینی خاکستری تیره و پیشانی قهوه‌ای روشن که در جلوی قاعده شاخها تیره می‌شود. جمجمه حجیم و از استخوانهای ضخیم تشکیل شده و پهنای آن در ناحیه برجستگیهای حدقه خیلی زیاد و پوزه برعکس دراز و باریک است. استخوانهای بینی کوتاه است.
نحوه زندگی
بز وحشی معمولا به صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند. بیشتر گله‌های ده تا بیست راسی تشکیل می‌دهند. ولی گاهی گله‌های بزرگ بیش از 70 راس از آنها دیده می‌شود. معمولا گله بوسیله یک نر مسن و قوی رهبری می‌شود. گاهی نرهای جوان گله‌های جداگانه تشکیل می‌دهند. از گیاهان کوهستانی و جوانه درختچه‌ها و درختها تغذیه می‌کنند. بیشتر ارتفاعات زیاد را ترجیح می‌دهند ولی ممکن است تا کوهپایه پایین بیایند. از توانایی زیاد برای برای جست و خیز و دویدن روی صخره‌ها و پرتگاهها برخوردارند. معمولا در صبح زود و عصرها می‌چرند و ساعات گرم روز را در سایه سنگها و صخره‌ها و بوته‌ها می‌خوابند.
تولید مثل
در پاییز
جفت‌گیری می‌کنند و دوران آبستنی آنها 5 تا 5.5 ماه است. هنگام جفت‌گیری میان نرها نزاع می‌شود. نرهای مسن و قوی نرهای ضعیف و جوان را از گله رانده و یا چند ماده جفت‌گیری می‌کنند. زایش در بهار صورت می‌گیرد. بچه ها یک قلو و گاهی دو قلو هستند. بچه ها چند ساعت بعد از تولد به دنبال مادرشان راه می‌افتند و پس از چند روز می‌توانند به سرعت بدوند. در داخل معده بز جسم سختی وجود دارد که به پادزهر معروف است که در قدیم برای درمان مارگزیدگی و بعضی بیماریها بکار برده می‌شده است.
پراکندگی در ایران
بز کوهی در اکثر کوهستانهای ایران دیده می‌شود. از ارتفاعات شمیران ، دماوند ، اصفهان ، فارس ، بلوچستان ، کرمان ، لرستان ، کردستان ، کرمانشاه ، همدان ، آذربایجان و خراسان گزارش شده است.
پراکندگی جهانی
یونان ، ترکیه ، شبه جزیره عربستان ، قفقاز ، ایران ، پاکستان و افغانستان محل زندگی بزهای کوهی می‌باشد.
مباحث مرتبط با عنوان
