نگاه اجمالی
انقلاب مشروطه ایران که یکی از انقلابهای بزرگ دنیا محسوب می‌شود در
دوره قاجاریه و حکومت
مظفرالدین شاه قاجار اتفاق افتاد. منظور از مشروطیت حاکمیت قانون ، کاهش قدرت شاه و تشکیل
پارلمان و نهادهای سیاسی و اداری است. به دنبال فعالیتهای جدی مشروطه خواهان مظفرالدین شاه در 4 اوت 1906 برابر با 13 مرداد 1285 با صدور فرمان ملوکانه رسما مشروطیت را پذیرفت. درباره
ریشه‌های انقلاب مشروطه گفتمانهای بسیاری صورت گرفته است که از جمله آنها تأثیرات انقلاب 1905 روسیه بوده است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.
شکست روسیه از ژاپن
در سال 1904 بین
روسیه و
ژاپن جنگ بزرگی رخ داد. هدف این جنگ که یکی از قدرتهای بزرگ زمان که در آن شرکت داشت تقسیم دو کشور عقب مانده یعنی کره و منچوری بود، ژاپن که قدرت امپریالیستی تازه نفسی بود کره را تحت الحمایه خود قرار داد که همین موضوع بهانه جنگ بین دو قدرت شد که نتیجه جنگ شکست روسیه در طی نبرد معروف «
پرت آرتور» در 20 دسامبر 1904 بود.
نتایج شکست روسیه از ژاپن
شکست روسیه از ژاپن ، در کشورهای در حال توسعه آسیا و نیز خود روسیه و ایران تأثیر ژرف نهاد. از دید بیشتر مردم شرق ، پیروزی ژاپن ، پیروزی یک ملت غیر سفید پوست برخودار از
قانون اساسی و تکنولوژی غربی ، بر اروپائیان سفید پوست بود. جنگ روسیه ـ ژاپن سرآغاز پیروزی نهایی شرق به پا خاسته بر غرب امپریالیست تعبیر شد و نشان داد که پیروزی بر استبداد و استقرار رژیمهای مشروطه در کشورها امکان پذیر است.
از پس انقلاب 1905 روسیه انقلابهای آزاده‌خواهانه مهمی در جهان رخ داد که مهمترین آنها
جنبش ملی هند علیه بریتانیا ، شورشهای «ماجی ماجی» در تانگانیکا علیه حاکمیت آلمان ، قیام زولوها در آفریقای جنوبی علیه بریتانیا ، انقلاب ترکهای جوان در عثمانی ،
انقلاب مکزیک ،
انقلاب چین و بالاخره
انقلاب معروف مشروطیت در ایران بود. آزادیخواهان ایران با تأسی از روشن فکران روسی خواستار ایجاد پارلمان و حاکمیت قانون شدند.
ارتباط انقلاب مشروطه ایران با انقلاب 1905 روسیه
در جریان
انقلاب روسیه ، شکلهای جدیدی از دموکراسی مستقیم زاده شد که نامهایی چون ساویت (شورا) کمیته ، جمعیت و انجمن داشتند. به تبعیت از چنین انجمنهایی شوراهای مردمی در نقاط مختلف از ایران پدید آمد که از ساویت‌های روسیه ، یعنی شوراهای دهقانان و کارگران انقلاب روسیه ، سرمشق گرفتند. به دنبال انقلاب روسیه در باکو فرقه اجتماعیون عامیون شکل گرفت که شعبه‌هایی در بعضی از شهرهای ایران از جمله
تهران و
تبریز داشت و مخصوصاً با انقلابیون تبریز تماسهای مخفیفانه داشتند. حتی
نریمان نریمانوف رئیس فرقه اجتماعیون عامیون برنامه
حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه را به
زبان آذری ترجمه می‌کرد.
همچنین محمدامین رسول‌زاده روشنفکر دیگری که از
قفقاز به ایران آمد به تشکیل حزب دموکرات در تهران کمک کرد. به هر حال وقوع انقلاب در همسایه قدرتمند شمالی ایران خواه ناخواه بر ایران اثر گذاشت و این مورد از جمله علل مهم وقوع انقلاب مشروطیت در ایران به شمار می‌رود. حتی عده‌ای از آزادیخواهان روس و قفقاز مستقیما در
نهضت مشروطیت ایران شرکت داشتند. روشنفکران بزرگی چون
اسپرینگ رایس ،
سید حسن تقی‌زاده و ادوارد براون بر رابطه بین انقلاب روسیه و انقلاب ایران تأکید کرده‌اند.
مقایسه بین جنبشهای انقلابی در ایران و روسیه
جنبشهای انقلابی بین دو کشور تفاوتهای بسیاری داشتند. روسیه از لحاظ تکنولوژی پیشرفته‌تر بود و سه میلیون
کارگر صنعتی داشت در عوض اقتصاد ایران وابسته به مواد خام بود و هم توسعه نیافته‌تر. اکثریت جمعیت ایران دهقان و چادرنشین بودند و انجمنهای روستایی هیچگاه به صورت سازمانی قوی در مقیاس شوراهای دهقانی روسیه در نیامدند.
با این حال در هر دو انقلاب مایل تئوریک مشابهی مطرح شد از جمله اینکه در انقلاب روسیه روشنفکران رادیکال از ماهیت مردمی شوراهای کارگران و دهقانان و نیز رهبران مستقل که از دل این شورا بیرون آمدند به هراس افتادند و تنشهای سختی بین این دو گروه صورت گرفت. دقیقا در انقلاب ایران نیز امر مشابهی رخ داد و روشنفکران لیبرال و انجمنهای مردمی همواره در نوعی رویارویی قرار داشتند.
همچنین ببینید
