|  | |
| | |
| | |
| | |
| |
| الیا کازان (Elia Kazan ) |
الیا کازان ، با نام اصلی الیا کازان اغلو ، از کاگردانان مهم سینما و همچنین تئاتر ، در سال ۱۹۰۹ از پدر و مادری یونانی در شهر کنستانتینوپل ﴿استانبول امروزی﴾ به دنیا آمد . در سن ۴ سالگی با والدینش به امریکا مهاجرت کرد و در نیویورک مقیم شد. پدرش تاجر فرش بود . کازان پس از پایان تحصیلات متوسطه به کالج ویلیامز ، در دانشگاه ییل (YALE ) رفت و به تحصیل رشته درام نویسی پرداخت و پس از فارغ التحصیلی در دهه ۱۹۳۰ به کار با یک گروه تئاتر پرداخت. کازان نخستین نمایشنامه اش را در ۱۹۳۵ روی صحنه برد و در دهه ۱۹۴۰ به عنوان یکی از مستعدترین کارگردانان تئاترهای برادوی شهرت یافت. از معروفترین نمایشنامه های او می توان به |
پوست دندان های ما ﴿۱۹۴۲﴾ ، تمام پسران من ﴿۱۹۴۷﴾ و چای و سمپاتی ﴿۱۹۵۳﴾ اشاره کرد.
کازان کار خود به عنوان یک فیلم ساز را با فیلم های مستند آغاز کرد : اهالی کامبرلندز در 1937 و به تو بستگی دارد در 1941 از آن جمله اند.
نخستین فیلم بلند داستانی کازان ، درختی در بروکلین می روید (1945) نام داشت. این فیلم برگرفته از رمانی به همین نام اثر بتی اسمیت بود. درختی در بروکلین می روید ، در باره ء یک خانواده ء بروکلینی در سالهای آغاز قرن بیستم بود که الیا کازان مایه های دراماتیک آن را بیشتر کرد. فیلم برای هنرپیشه ء مرد نقش اولش، جیمز دون ( James Dunn ) یک اسکار و برای کازان ، امنیتی ۹ ساله برای کار در کمپانی فوکس (Twentieth Century Fox ) به ارمغان آورد.
در سال 1947 الیا کازان در تاسیس موسسه اکتورز استودیو ﴿Actor's Studio﴾ ، یکی از مهم ترین کلاس های بازیگری در آن زمان که شیوه بازیگری متدی را آموزش و رواج می داد ، مشارکت کرد و بعدها از همین بازیگران آموزش دیده برای بازی در فیلم هایش استفاده کرد از جمله مارلون براندو (Marlon Brando) ، جیمز دین (James Dean)و... .
کازان در این سال ها بیشتر به خاطر کارگردانی قدرتمند و واقع گرای نمایشنامه های تنسی ویلیامز( Tennessee Williams) ( مانند اتوبوسی به نام هوس ﴿۱۹۴۷﴾) و آرتور میلر ( Arthur Miller )(مانند مرگ دستفروش ﴿۱۹۴۸﴾) مورد تحسین قرار گرفت. در ۱۹۴۷ کازان با ساخت سه فیلم به موفقیت هایش افزود و خود را بیش از پیش به عنوان چهره ای سینمایی معرفی کرد: دریای علف ها (بر اساس رمانی از کنراد ریشتر ( Conrad Richter) )، بومرنگ و توافق یک جنتلمن. توافق یک جنتلمن نخستین اسکار کارگردانی را برای کازان به همراه داشت. در این فیلم گریگوری پک( Gregory Peck ) در نقش یک خبرنگار اصول گرا ظاهر شده بود که داستانی با مضامین ضد نژادپرستانه می نویسد و همین داستان ماجراهایی را برای او به همراه دارد. کازان در فیلم بعدی اش ، پینکی (1949) هم به مسائل سیاه پوستان در آمریکا می پردازد. پینکی دربارهء بحران هویت یک دختر سیاه پوست است ، رنگ پوست این دختر چنان روشن است که به راحتی می تواند با سفیدپوستان اشتباه گرفته شود. کازان در سال 1950 ، وحشت در خیابان ها را ساخت که تریلری بود تماما فیلمبرداری شده در خیابانهای نیواورلئان.
در سال 1951 ، کازان تصمیم گرفت نمایش نامه معروف تنسی ولیامز ، اتوبوسی به نام هوس را که خود بارها با موفقیت به روی صحنه برده بود جلوی دوربین ببرد. کازان برای ساخت این فیلم به سراغ مارلون براندو رفت تا نقش استنلی کوالسکی را برایش بازی کند. براندو پیش از این در تئاتر این نقش را به روی صحنه برده بود و با بازی درخشانش ، بر گرفته از شیوه متدی ، انقلابی در عرصه بازیگری ایجاد کرده بود. اتوبوسی به نام هوس تیم بازیگری بسیار خوبی داشت و مارلون براندو ( در نقش استنلی کوالسکی ) ، ویوین لی (Vivien Leigh)( در نقش بلانش ) کیم هانتر ( Kim Hunter)( در نقش استلا ) و کارل مالدن (Karl Malden)( در نقش خواستگار بلانش) فوق العاده ظاهر شدند. کازان با استفاده از بازیگران توانایی که در اختیار داشت به خوبی توانست فضای سرد ، غم بار و وهم آلود نمایش نامه ویلیامز را به تصویر بکشد و اثری خلق کند که بعد از سال ها هنوز جذاب ، تاثیر گزار و منقلب کننده است.
در سال 1952کازان در برابر کمیته فعالیت های ضد آمریکایی مک کارتی حاضر شد و به عضویت سابق خود در حزب کمونیست آمریکا اقرار کرد. کازان در این کمیته رفقای کمونیست سینمایی اش را به کمیته مک کارتی لو داده و نام آنها را به لیست سیاه افزود. این عمل کازان در حق دوستان و لطمه ای که مک کارتیسم به استناد گفته های او به بسیاری از اعضای جامعه سینمایی آن زمان امریکا زد ، لکه سیاهی در کارنامه و زندگی او شد ، هر چند که بسیاری معتقدند این عمل او در آینده کاری اش بسیار تاثیر مثبت داشت اما باید به این نکته توجه داشت که در موقعیتی که کازان در آن گیر افتاده بود تنها دو راه وجود داشت یکی راهی که انتخاب کرد و دیگری سکوت که این دومی نابودی محض کاری و سینمایی او را به همراه داشت چون در اوج خلاقیت دیگر نمی توانست به کار در هیچ استودیویی امیدوار باشد.
در سال 1952 کازان فیلم زنده باد زاپاتا راساخت. این فیلم بر اساس داستان جان اشتاین بک (John Steinbeck ) ساخته شد. در این فیلم براندو در نقش زاپاتا ظاهر شد. در اوج دوران مک کارتی کازان این فیلم را با وجود آنکه مبارزات به حق قهرمانی انقلابی را در برابر نظام حاکم نشان می داد ، فیلمی ضد کمونیستی معرفی کرد.
مردی بر طناب بندبازی (1953) ، فیلم بعدی کازان بود ، فیلمی هیجان انگیز و ضد کمونیستی دو آتشه که ماجرایش در چکسلواکی بعد از جنگ می گذرد ، و در آن یک گروه سیرک می خواهند از پشت پرده آهنین ( اصطلاحی برای مرزهای شوروی سابق) بگریزند.
فیلم بعدی کازان که یکی از مهم ترین و بهترین فیلم هایش است ، در بارانداز (1954) نام دارد که آن را بر اساس داستانی از باد شولبرگ (Budd Schulberg )ساخت. در این فیلم براندو نقش محوری را بر عهده دارد. کازان در این فیلم ، یک باجخور اتحادیه کارگری را همچون استعاره ای از جاسوسان کمونیست ها نشان داد و آشکارا جاسوسی کردن برای صاحب کار را امری اخلاقی جلوه داد. این فیلم 8 جایزه اسکار را برد ، از جمله اسکار بهترین کارگردانی و همچنین موفقیت تجاری بسیاری به همراه داشت.
در سال 1955 ، کازان به سراغ رمان دیگری از جان اشتاین بک به نام شرق بهشت رفت ، رمانی پیرامون عشق ، احساسات و عصیان نسل جدید آمریکا که نمی توانند در متن خانواده هایشان خود را جای دهند. در این فیلم جیمز دین در نقش پسر احساساتی و سرکش فیلم ظاهر شد. جیمز دین چهره جذاب و زیبایی داشت و در آن زمان به بت جوانان آمریکا بدل شده بود ، اما کازان خود از سپردن این نقش به او ناراضی بود زیرا چهره او بیش از حد جذاب بود و در نقش این پسر جای نمی گرفت.
در این زمان کازان کمپانی فیلم سازی اش به نام نیوتاون پروداکشن ( Newtown Production ) را تاسیس کرد و توانست فیلم های بعدی اش را در آن بسازد ، از جمله :
فیلم عروسک (1956) ، فیلم نامتعارفی که از دو نمایش نامه تک پرده ای از تنسی ویلیامز اقتباس شده بود.
سیمایی در میان جمع (1957) بر اساس داستان کوتاهی از باد شولبرگ درباره فرصت طلبی و سوء استفاده از شهرت توسط یک شخصیت معروف تلوزیونی.
رودخانه وحشی (1960) که به صاحبان قدرت در دره های منطقه ء تنسی می پرداخت که سعی داشتند با جاری کردن سیل در منطقه ، سدی در آنجا بسازند.
شکوه علفزار (1961) ، اقتباسی از نمایش نامه ویلیام اینج ( William Inge )، درباره آسیب های اجتماعی و نوع زندگی منحرف جوانان که به شیوه زندگی آمریکایی باز می گردد که این آخری موفقیت تجاری بسیاری به دست آورد.
در این سال ها کازان تئاتر را رها نکرده بود و هر چند وقت نمایش نامه ای را بر صحنه می برد. همچنین کازان به نوشتن رمان هم روی آورد و حتی در فیلم های بعدی اش از نوشته های خودش استفاده کرد مانند ، آمریکا آمریکا (1963) که سرگذشت یک مهاجر یونانی جوان را نقل می کرد و سازش (1969).
در دهه هفتاد کازان دو فیلم ساخت: فیلم ملاقات کنندگان ( 1972) درباره دو سرباز سابق ویتنام است که به خانه ء سرباز همرزم دیگرشان حمله می کنند و آخرین ثروتمند ( 1976) درباره هالیوود دهه 1930 که بر اساس رمان اف. اسکات فیتزجرالد (F.Scott Fitzgerald ) ساخته شد. در این فیلم رابرت دنیرو نقش تهیه کننده فیلمی که شخصیتش براساس ایروینگ تالبرگ (Irving Thalberg )معروف پرداخت شده بود ، را بازی می کرد . هر دو فیلم اخیر با نقدهای متفاوتی مواجه شدند .
بازدیدکنندگان یک شکست مطلق تلقی شد ، و نشریه نیویورکر درباره آخرین ثروتمند نوشت :
‹‹چنان سست و بی رمق است که گویی فیلمی خون آشامی بعد از رفتن خون آشامان است. ››
کازان پس از این بیشتر اوقات خود را صرف نوشتن و انتشار رمان های دیگر خود کرد از جمله زندگی نامه خودش را نوشت. الیا کازان کارگردان بزرگ و مهمی بود اما همواره واکنش اهالی سینما بخاطر ماجرای سال ۱۹۵۲ نسبت به او متفاوت بوده است. برخی او را بخشیدند و برخی هرگز به او روی خوش نشان ندادند.
فیلمهای کازان مجموعا۲۲ اسکار را به خود اختصاص داده و در ۶۲ مورد کاندید اسکار شدند که از این مجموع ۲ اسکار بخاطر کارگردانی به خود کازان تعلق گرفت.
مارلون براندو درباره او گفته است:
« کازان بهترین کارگردانی است برای بازیگران که می توانید بیابید . چون خودش بازیگر بوده ، البته بازیگری بخصوص . او چیزهایی را درک می کند که کارگردانان دیگر نمی توانند . او به شما الهام می بخشد . . . کازان چیزهای بسیاری برای بازیگران به ارمغان آورده است ، او شما را دعوت به بحث و مجادله با خود می کند . او از معدود کارگردانان خلاق و فهیمی است که در می یابد بازیگر دارد به کدام سو می رود . او به شما اجازه می دهد تا صحنه را به شکلی که می خواهید بازی کنید . »
الیا کازان در 28 سپتامبر سال 2003 در 94 سالگی درگذشت.
|
گزیده فیلم شناسی الیا کازان ( در مقام کارگردان)
|
• اهالی کامبرلندز ( 1937- The People Of The Cumberlands )
|
• به تو بستگی دارد (1941- It'S Up To You )
|
• درختی در بروکلین می روید ( 1945- A Tree Grows In Brooklyn )
|
• دریای علف ها (1947- The Sea Of Grass)
|
• بومرنگ (1947- Boomerang )
|
• توافق یک جنتلمن (1947- Gentleman's Agreement )
|
• پینکی (1949- Pinky )
|
• وحشت در خیابان ها (1950- Panic In The Streets )
|
• اتوبوسی به نام هوس (1951- A Streetcar Named Desire )
|
• زنده باد زاپاتا (1952- Viva Zapata )
|
• مردی روی طناب بندبازی (1953- Man On A Tightrope )
|
• در بارانداز (1954- On The Waterfront )
|
• شرق بهشت (1955- East Of Eden )
|
• عروسک (1956- Baby Doll )
|
• سیمایی در میان جمع ( 1957- A Face In The Crowd )
|
• رودخانه وحشی ( 1960- Wild River )
|
• شکوه علفزار ( 1961- Splender In The Grass )
|
• آمریکا آمریکا ( 1963- America America )
|
• سازش (1969- The Arrangement)
|
• بازدیدکنندگان ( 1972- The Visitors )
|
• آخرین ثروتمند ( 1976- The Last Tycoon)
|
گزیده جوایز و افتخارات
• برنده جایزه اسکار بهترین کارگردانی برای فیلم های توافق یک جنتلمن در سال 1948 و در بارانداز در سال 1955.
• برنده جایزه گلدن گلوب در رشته بهترین کارگردانی برای فیلم در بار انداز در سال 1955و برنده گلدن گلوب بهترین فیلم برای فیلم های توافق یک جنتلمن در سال 1948 ، در بارانداز در سال 1955 ، عروسک در سال 1957 و آمریکا آمریکا در سال 1964.
• برنده نخل طلای کن در رشته بهترین فیلم دراماتیک برای فیلم شرق بهشت در سال 1955.
• و... |
