| یک اتم ، کوچکترین جزء اصلی غیر قابل تقلیل یک سیستم شیمیایی می‌باشد. |
ریشه لغوی
این کلمه ، از کلمه
یونانی atomos ، غیر قابل تقسیم ، که از
a- ، بمعنی
غیر و
tomos، بمعنی
برش ، ساخته شده است. معمولا به معنای اتمهای شیمیایی یعنی اساسی‌ترین اجزاء مولکول‌ها و
مواد ساده می‌باشد.
تاریخچه شناسایی اتم
مواد متنوعی که روزانه در آزمایش و تجربه با آن روبه رو هستیم، متشکل از اتمهای گسسته است. وجود چنین ذراتی برای اولین بار توسط فیلسوفان یونانی مانند
دموکریتوس (
Democritus) ،
لئوسیپوس (
Leucippus) و
اپیکورینز (
Epicureanism) ولی بدون ارائه یک راه حل واقعی برای اثبات آن ، پیشنهاد شد. سپس این مفهوم مسکوت ماند تا زمانیکه در قرن 18 راجر بسکوویچ (Rudjer Boscovich) آنرا احیاء نمود و بعد از آن توسط جان دالتون (John Dalton) در شیمی بکار برده شد.
راجر بوسویچ نظریه خود را بر مبنای
مکانیک نیوتنی قرارداد و آنرا در سال
1758 تحت عنوان:
Theoria philosophiae naturalis redacta ad unicam legem virium in natura existentium
چاپ نمود.
براساس نظریه
بوسویچ ، اتمها نقاط بی‌اسکلتی هستند که بسته به فاصله آنها از یکدیگر ، نیروهای جذب کننده و دفع کننده بر یکدیگر وارد می‌کنند. جان دالتون از نظریه اتمی برای توضیح چگونگی ترکیب
گازها در نسبتهای ساده ، استفاده نمود. در اثر تلاش
آمندو آواگادرو (
Amendo Avogadro) در قرن 19، دانشمندان توانستند تفاوت میان اتمها و
مولکول‌ها را درک نمایند. در عصر مدرن ، اتمها ، بصورت تجربی مشاهده شدند.
اندازه اتم
اتمها ، از طرق ساده ، قابل تفکیک نیستند، اما باور امروزه بر این است که اتم از ذرات کوچکتری تشکیل شده است. قطر یک اتم ، معمولا میان 10pm تا 100pm متفاوت است.
ذرات درونی اتم
در آزمایش‌ها مشخص گردید که اتمها نیز خود از ذرات کوچکتری ساخته شده‌اند. در مرکز یک
هسته کوچک مرکزی مثبت متشکل از ذرات هسته‌ای (
پروتون‌ها و
نوترون‌ها ) و بقیه اتم فقط از پوسته‌های متموج
الکترون تشکیل شده است. معمولا اتمهای با تعداد مساوی الکترون و پروتون ، از نظر
الکتریکی خنثی هستند.
طبقه‌بندی اتمها
اتمها عموما برحسب
عدد اتمی که متناسب با تعداد پروتون‌های آن اتم می‌باشد، طبقه‌بندی میشوند. برای مثال ، اتم های
کربن اتم‌هایی هستند که دارای شش پروتون می‌باشند. تمام اتمهای با عدد اتمی مشابه ، دارای خصوصیات فیزیکی متنوع یکسان بوده و
واکنش شیمیایی یکسان از خود نشان می‌دهند. انواع گوناگون اتمها در
جدول تناوبی لیست شده‌اند.
اتمهای دارای عدد اتمی یکسان اما با
جرم اتمی متفاوت (بعلت تعداد متفاوت نوترون‌های آنها) ،
ایزوتوپ نامیده میشوند.
ساده‌ترین اتم
ساده‌ترین اتم ، اتم
هیدروژن است که عدد اتمی یک دارد و دارای یک پروتون و یک الکترون می‌باشد. این اتم در بررسی موضوعات علمی ، خصوصا در اوایل شکل‌گیری
نظریه کوانتوم ، بسیار مورد علاقه بوده است.
واکنش شیمیایی اتمها
واکنش شیمیایی اتمها بطور عمده‌ای وابسته به اثرات متقابل میان الکترونهای آن می‌باشد. خصوصا الکترون‌هایی که در خارجی‌ترین لایه اتمی قرار دارند، به نام
الکترونهای ظرفیتی ، بیشترین اثر را در واکنش‌های شیمیایی نشان می‌دهند. الکترونهای مرکزی (یعنی آنهایی که در لایه خارجی نیستند) نیز موثر می‌باشند، ولی بعلت وجود بار مثبت هسته اتمی ، نقش ثانوی دارند.
پیوند میان اتمها
اتمها تمایل زیادی به تکمیل لایه الکترونی خارجی خود و (یا تخلیه کامل آن) دارند. لایه خارجی هیدروژن و
هلیم جای دو الکترون و در همه اتمهای دیگر طرفیت هشت الکترون را دارند. این عمل با استفاده مشترک از الکترونهای اتمهای مجاور و یا با جدا کردن کامل الکترونها از اتمهای دیگر فراهم میشود. هنگامیکه الکترونها در مشارکت اتمها قرار می گیرند، یک
پیوند کووالانسی میان دو اتم تشکیل می‌گردد. پیوندهای کووالانسی قویترین نوع پیوندهای اتمی می‌باشند.
یون
هنگامیکه بوسیله اتم ، یک یا چند الکترون از یک اتم دیگر جدا می‌گردد، یون‌ها ایجاد میشوند. یون‌ها اتم‌هایی هستند که بعلت عدم تساوی تعداد پروتو ن‌ها و الکترونها ، دارای
بار الکتریکی ویژه میشوند. یون‌هایی که الکترونها را برمی‌دارند،
آنیون (anion) نامیده شده و بار منفی دارند. اتمی که الکترونها را از دست می‌دهد
کاتیون (cation) نامیده شده و بار مثبت دارد.
پیوند یونی
کاتیون‌ها و
آنیون‌ها بعلت
نیروی کولمبیک (coulombic) میان بارهای مثبت و منفی ، یکدیگر را جذب می‌نمایند. این جذب
پیوند یونی نامیده میشود و از پیوند کووالانسی ضعیفتر است.
مرز مابین انواع پیوندها
همانطور که بیان گردید، پیوند کوالانسی در حالتی ایجاد میشود که در آن الکترونها بطور یکسان میان اتمها به اشتراک گذارده میشوند، درحالیکه پیوند یونی در حالی ایجاد می‌گردد که الکترونها کاملا در انحصار آنیون قرار می‌گیرند. بجز در موارد محدودی از حالتهای خیلی نادر ، هیچکدام از این توصیف‌ها کاملا دقیق نیست. در بیشتر موارد پیوندهای کووالانسی ، الکترونها بطور نامساوی به اشتراک گذارده میشوند، بطوریکه زمان بیشتری را صرف گردش بدور اتمهای با بار الکتریکی منفی‌تر می‌کنند که منجر به ایجاد پیوند کووالانسی با بعضی از خواص یونی می‌گردد.
بطور مشابهی ، در پیوندهای یونی ، الکترونها اغلب در مقاطع کوچکی از زمان بدور اتم با بار الکتریکی مثبت‌تر می‌چرخند که باعث ایجاد بعضی از خواص کووالانسی در پیوند یونی می‌گردد.
مباحث مرتبط با عنوان
ارتباط خارجی
